Tlenek węgla – działania strażaków

Ponad 3000 zdarzeń związanych z tlenkiem węgla, w tym 1447 poszkodowanych i 37 ofiar śmiertelnych – to liczby pokazujące żniwo, jakie czad zebrał w ostatnim okresie grzewczym, czyli od początku października 2019 do końca marca 2020 r. Rozpoczynający się właśnie sezon grzewczy może, lecz nie musi, przynieść nowe zagrożenia związane z tlenkiem węgla. Przyczyny tragedii są z roku na rok te same: zaniedbanie, niewiedza, ignorancja przepisów, wadliwe instalacje odprowadzania spalin, brak właściwej wentylacji pomieszczeń, itp.

Tlenek węgla (CO) potocznie czad – to najczęstsza przyczyna zatruć, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Przyczyny:

domowe- nieprawidłowe piece gazowe, zła wentylacja ogrzewania gazowego, nieszczelności, brak konserwacji, w tym czyszczenia, wady konstrukcyjne, pożary w obiektach mieszkalnych.

 

W okresie jesienno-zimowym, w naszym kraju w mieszkaniach i domach jednorodzinnych wzrasta ryzyko powstania pożarów.

 Wybrane informacje statystyczne za dzień 31.03.2020 r.

data/ zakres	pożary wszystkie				w tym w obiektach mieszkalnych
	pożarów razem	osoby śmiertelne	osoby ranne	pożarów razem		osoby śmiertelne	osoby ranne
31.03.2020 r.	441	3	10	129		3	9
Podsumowanie 01.01.2020 r. – 31.03.2020 r.	38 024	170	922	11 784		134	686

Tlenek węgla CO - objawy zatrucia.

Czad, czyli tlenek węgla powstaje podczas procesu spalania węgla i innych paliw w niewystarczającej ilości tlenu. Ma silne własności toksyczne, duszące oraz wybuchowe, jest lżejszy od powietrza dlatego też gromadzi się głównie pod sufitem.

Czad blokuje dostęp tlenu do organizmu, poprzez zajmowanie jego miejsca w hemoglobinie (czerwonych krwinkach), powodując przy długotrwałym narażeniu śmierć. Jest gazem silnie trującym, bezbarwnym i bezwonnym. Ulega szybkiej absorpcji przez płuca.

Łączy się ok. 250 razy silniej z hemoglobiną niż tlen, w wyniku czego traci ona zdolność przenoszenia tlenu. Dolegliwości w przypadku zatrucia czadem zależą od procentowej ilości związanej HbCO (karboksyhemoglobiną).

• O2 +Hb = HbO2 oksyhemoglobina - łatwo dysocjujące połączenie hemoglobiny z tlenem; powstaje we krwi naczyń narządów oddechowych; w tkankach, oddając tlen mioglobinie, przechodzi ponownie w hemoglobinę;
• CO + Hb = HbCO karboksyhemoglobina - nadmiar karboksyhemoglobiny powoduje niedotlenienie organizmu, a w najgorszym przypadku nawet śmierć przez uduszenie. Rozłożenie karboksyhemoglobiny jest procesem bardzo długim i nie zawsze możliwym.

Objawy zatrucia czadem rozwijają się stopniowo, począwszy od: ból głowy, nudności, zaburzenia orientacji, zmęczenie, halucynacje, zaburzenia krążenia, zaburzenia psychiczne, ślepota, depresja ośrodka oddechowego, ślepota, samoistne oddawanie moczu i stolca, śmierć. 

STĘŻENIE OBJĘTOŚCIOWE CO W POWIETRZU	OBJAWY ZATRUCIA
35 ppm (0,0035 %)	maksymalne dopuszczane stężenie w miejscu pracy przez 8 h
100–200 ppm (0,01%–0,02%)	lekki ból głowy przy ekspozycji przez 2–3 godziny
400 ppm (0,04%)	silny ból głowy zaczynający się ok. 1 godzinę po wdychaniu tego stężenia
800 ppm (0,08%)	zawroty głowy, wymioty i konwulsje po 45 min wdychania; po 2 godzinach trwała śpiączka q
1600 ppm (0,16%)	silny ból głowy, wymioty, konwulsje po 20 min; zgon po 2 godzinach
3200 ppm (0,32%)	intensywny ból głowy i wymioty po 5–10 min; zgon po 30 min
6400 ppm (0,64%)	ból głowy i wymioty po 1–2 min; zgon w niecałe 20 min
12 800 ppm (1,28%)	utrata przytomności po 2–3 wdechach; śmierć po 3 min

 W przypadku kiedy zaistnieje podejrzenie zatruciem tlenkiem węgla CO należy zadzwonić natychmiast na numer alarmowy 112!!!

Jest to nagła wymagająca interwencji służb ratowniczych (PSP, PRM) sytuacja!

Zagrożeniem jest nie tylko niedotlenienie tkanek, ale również niebezpieczeństwo wybuchu.

Ogólna procedura obsługi zgłoszeń alarmowych.

• Odbiór zgłoszenia alarmowego.
• Zarejestrowanie zgłoszenia alarmowego w systemie teleinformatycznym.
• Przekazanie zgłoszenia alarmowego właściwemu dyspozytorowi czy dyspozytorom służb.
• Odbiór potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia alarmowego przez właściwego dyspozytora.

Czynnością priorytetową w chwili pojawienia się straży pożarnej na miejscu zdarzenia jest ocena bezpieczeństwa, w tym identyfikacja zagrożeń, a także ocena liczby poszkodowanych oraz wyznaczenie strefy zagrożenia, z której obowiązuje ewakuacja. Zdarzenia z udziałem substancji chemicznej z założenia można traktować jako jako niebezpieczne.

W zdarzeniach o takiej specyfice nieuniknione jest dysponowanie służb przygotowanych do działań w środowisku szkodliwym. Straż pożarna to instytucja posiadająca na wyposażeniu sprzęt, dzięki któremu może prowadzić działania w strefie niebezpiecznej. Jest wyposażona w specjalne środki ochrony osobistej i sprzęt umożliwiający ratownikom działania w niesprzyjającym środowisku, np: detektory wielogazowe, aparaty ochrony dróg oddechowych itp.

Działania ratownicze STRAŻY POŻARNEJ obejmują w szczególności:

• Rozpoznanie i identyfikację zagrożenia.

• Zabezpieczenie strefy działań ratowniczych, w tym wyznaczenie i oznakowanie strefy zagrożenia.

• Włączanie lub wyłączanie instalacji, urządzeń i mediów, mających wpływ na bezpieczeństwo zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz na bezpieczeństwo ratowników, z wykorzystaniem zaworów lub bezpieczników będących na instalacji użytkowej obiektu objętego działaniem ratowniczym.

• Priorytetowe wykonanie czynności umożliwiających: dotarcie i wykonanie dostępu do zagrożonych lub poszkodowanych osób, wraz z przeprowadzeniem medycznych działań ratowniczych i ewakuację poza strefę zagrożenia; przygotowanie dróg ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz ratowników; zapewnienie bezpieczeństwa zagrożonym lub poszkodowanym osobom oraz ratownikom.

• Ewakuację i ratowanie osób, a następnie zwierząt oraz ratowanie środowiska i mienia przed skutkami pożaru lub wybuchu.

• Ocenę rozmiarów zagrożenia pożarowego lub wybuchowego i prognozowanie jego rozwoju.

• Dostosowanie sprzętu oraz technik i środków gaśniczych i innych środków ratowniczych do rodzaju, skali i miejsca pożaru lub wybuchu.

• Likwidację, ograniczenie lub zwiększenie strefy zagrożenia.

• Uruchamianie dodatkowych sił i środków.

W przypadku wystąpienia zagrożenia związanego z emisją CO:

• Do stwierdzenia obecności CO wymagane są mierniki CO. Za pomocą miernika, mierzona jest wartość CO przy frontowym wejściu do budynku, następnie kontynuuje się pomiary by odnaleźć źródło CO.

• Jeżeli nikt nie wykazuje objawów zatrucia CO, ewakuacja nie jest wymagana chyba, że zmierzone stężenie CO jest na poziomie uwzględnionym wg. podziału zdarzeń ze względu na kategorie.

Informacje dotyczące rekomendowanego sposobu postępowania KDR przy stwierdzeniu określonego stężenia tlenku węgla na miejscu zdarzenia, należy zakwalifikować zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami do trzech kategorii, w których obowiązują różne wartości dopuszczalnych najwyższych stężeń CO. Punktem wyjścia do takiej klasyfikacji są cztery obowiązujące akty prawne:

•  Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz.414) art. 11 ust .1

• Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996r. (M. P. Nr 19, poz. 231 z 1996r.)

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

NDS (TWA) – jest to takie stężenie substancji trującej, które przy stałym kontakcie z nią w ciągu 8-godzinnego dnia pracy przez wieloletni nawet okres nie wywołuje żadnych objawów zatrucia. Wartość podaje się w mg/m3

Dla CO 23 mg/m3 = 20 ppm

NDSch (STEL) – jest to stężenie czynników szkodliwych dla zdrowia – ustalone jako wartości średnie – które nie powinno powodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz jego przyszłych pokoleń, jeśli utrzymuje się ono w środowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej. Wartość podaje się w mg/m3

Dla CO 117 mg/m3 = 102 ppm

Warto znać proste narzędzia do przeliczania jednostek ppm na mg/m3 i odwrotnie dla różnych substancji chemicznych, w tym także dla tlenku węgla uwzględniający masę cząsteczkową wskazanej substancji  (dla CO =28,01): https://mappingair.meteo.uni.wroc.pl/kalkulator

Natomiast na stronie: http://www.jednostek-miary.info/przelicz+Mikro+na+Mili.php dostępny jest kalkulator do przeliczania różnych jednostek w układzie SI.

Straży powinni bezwzględnie pamiętać o następujących zasadach:

• Zastępy odcinają dopływ gazu.
• Aparaty ODO ubierane są przy wszystkich rozpoznaniach emisji tlenku węgla CO, oraz używane przy wszystkich stanach zagrożenia CO.
• Przeszukania pomieszczeń muszą zawsze być przeprowadzane przez dwóch strażaków wyposażonych również w sprzęt łączności.
• W przypadku odnalezienia osób poszkodowanych następuje natychmiastowa ewakuacja ze strefy zagrożenia i przekazanie zespołowi ZRM.
• Zwracać uwagę na objawy zatrucia u współpracowników: strażacy muszą uważnie obserwować się nawzajem, zarówno w trakcie akcji, jak i po jej zakończeniu.

Zawartość tworzyw sztucznych, w tym kompozytów, we współczesnych budynkach jest obecnie kilkukrotnie wyższa niż jeszcze 10–20 lat temu. Zatem ryzyko zatrucia CO i innymi toksynami jest u strażaków obecnie dużo wyższe. Częste bagatelizuje się fakt, że stężenie CO jest najwyższe przy dogaszaniu pożaru oraz podczas prowadzonej akcji poszukiwawczej i ratunkowej. Strażacy niestosujący podczas akcji gaśniczych aparatów oddechowych narażają się na dużo wyższą zapadalność na choroby neurodegeneracyjne i choroby układu sercowo-naczyniowego, np. sporadycznie biorący udział w gaszeniu pożarów o niewielkiej skali na zewnątrz (płonące pojazdy). Systematyczne opracowywanie procedur umożliwiających skracanie czasu ewentualnej ekspozycji strażaków na CO stanowi podstawę profilaktyki zdrowotnej.

 

Żródła:

1. „Zeszyty edukacyjne KPP” mł. bryg. dr n. med. Mariusz Chomoncik.

2. "Zatrucie tlenkiem węgla" dr med. Jan Ciećkiewicz Instytut Ratownictwa Medycznego w Krakowie.

3. „Zabójca zwany cichym” oczami profesjonalnego KDR" bryg. Tomasz Krasowski.

4. Tlenek węgla – podsumowanie sezonu grzewczego 2019/2020 Komenda Główna PSP.

5. "Ale czad" Przegląd Pożarniczy Tomasz Sawicki biegły sądowy z zakresu pożarnictwa.